Хүйтэн дайн дууссанаас хойш Хятадын сэргэн мандалтын талаарх АНУ-ын түгшүүр байнга нэмэгдэж байна. Үүний зэрэгцээ Хятадын эдийн засгийн өсөлтийн тогтвортой байдал, улс төрийн загварынх нь оршин тогтнох чадварт ч санаа зовнисоор зэрэгцэн оршиж байна. АНУ-ын ерөнхийлөгч асан Билл Клинтон 1999 оны дөрөвдүгээр сарын 7-нд хэлсэн үгэндээ, “Бид хүчирхэг Хятад улс ирээдүйд АНУ-д үзүүлж болзошгүй сорилтод анхаарлаа төвлөрүүлэхийн зэрэгцээ Бээжин суларвал учрах эрсдэлийг мартаж болохгүй” гэж зөвлөсөн.
Цөөн тооны ажиглагчид орчин үеийн Хятадыг “сул дорой” гэж тодорхойлдог. Хятад нь дэлхийн хоёр дахь том эдийн засаг бөгөөд 120 гаруй орны хамгийн том худалдааны түнш, олон чухал ашигт малтмалын дэлхийн ханган нийлүүлэлтийн сүлжээг давамгайлдаг. Цэргийн чадвар нь Тайванийн эсрэг Хятадын дайнд АНУ ялах эсэхэд эргэлзэх хэмжээнд хүрсэн. Эцэст нь Иран ба Саудын Арабын харилцааг хэвийн болгох, БРИКС-ийн өргөжин тэлэлт зэрэгт чухал үүрэг гүйцэтгэх болсон идэвхтэй дипломат тоглогч юм. Гэвч Америкийн шинэ аюулгүй байдлын төвийн гүйцэтгэх захирал Ричард Фонтейн “Хятадын хүч зогсолтгүй өсөж буйд санаа зовниж байгаа ч Хятадын эдийн засаг эргэлт, хүн ам уналтад орж байгаа юм шиг санагдаж байна” гэж тодорхойлжээ.
Тэгвэл АНУ хүчирхэгжсээр байгаа Хятадаас эсвэл буурч эхэлсэн Хятадаас илүү эмээх ёстой юу?
Энэ асуулт нь Бээжингийн сүүлийн 25 жилийн хугацаанд хийсэн эдийн засаг, цэрэг арми, дипломат алхмуудад төвлөрч байгаа боловч гол нь Хятад улс хүчирхэг гэдгийг хүлээн зөвшөөрч байна. АНУ, БНХАУ-ын стратегийн өрсөлдөөн шийдвэрлэх үр дүнтэй.
Хэрэв Хятад улс тогтвортой сэргэж байвал АНУ, түүний холбоотон, түншүүд Бээжинг олон улсын системийг авторитаризмд урвуулах эрх мэдлийн шилжилтээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд хурдан хөдлөх ёстой гэж болно. Нөгөөтэйгүүр, Хятад улс системийн уналтын ирмэг дээр байгаа бол Вашингтон болон түүний найз нөхөд Тайванийн эсрэг Хятадын түрэмгийллийг няцаахын тулд бүр ч илүү нэн даруй хөдлөх ёстой. Зарим ажиглагчид “Бээжин ялах боломжтой” гэж үзэж байгаа ч арлыг дахин нэгтгэхийн төлөө дайн хийх хандлагад эргэлзэж байна.
Таамаглал бүр нь аналитикийн хувьд эргэлзээтэй. Хятад улс дэлхийн тэргүүлэх гүрэн болохын тулд АНУ-ыг гүйцэж түрүүлж чадахгүй олон шалтгаан бий. Эдийн засгийн хувьд Хятад улс хөрөнгийн хяналтаа сулруулахгүй бол юанийг дэлхийн нөөц валют болгоход хэцүү. Энэ нь Хятадын Коммунист намын улс төрийн эрх мэдлийн үүднээс боломжгүй зүйл юм. Мөн 10 гаруй жилийн өмнө анх гарч ирсэн “Бүс ба Зам” санаачилга нь санхүүгийн хүндрэл, геополитикийн хямралтай тулгарснаар Хятад улс ирэх арван жилд үүнийг шинэчлэн сайжруулахад түлхэц болж байна.
Цэргийн хувьд Хятад улс АНУ-ын бүс нутгийн хэмжээнд улам бүр чадварлаг өрсөлдөгч болж байгаа ч дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөхөд хол байна. Тэр ч байтугай Энэтхэг-Номхон далайн бүсэд АНУ Дөрвөлийн гишүүд болон Филиппин, Вьетнам зэрэг орнуудтай аюулгүй байдлын харилцаагаа идэвхтэй бэхжүүлж байгаа нь Хятадад саад болж байна.
Эцэст нь, Дөрвөл болон НАТО-г сэргээж, Европ болон Энэтхэг-Номхон далайн бүс нутаг дахь АНУ-ын холбоотнууд болон түншүүдийн хооронд стратегийн хэлхээ холбоо нэмэгдэж байгаатай холбоотойгоор дипломат салбарт хөгжингүй аж үйлдвэрийн ардчилсан орнууд Хятадын нөлөөг эсэргүүцэхийн тулд улам бүр нэгдэж байна. Хятад улс эдийн засгийн сорилтоосоо шалтгаалж уналтын ирмэг дээр байна гэсэн таамаглалын хувьд эдгээр сорилтууд 10 эсвэл бүр таван жилийн өмнөхөөс илүү даван туулах боломжгүй байж магадгүй гэж үзэх үндэслэлүүд бий.
Лоуи институт 2022 оны гуравдугаар сард Хятадын ДНБ 2050 он хүртэл жил бүр дунджаар 2-3 хувиар өснө гэж таамагласан. Хөдөлмөрийн насны болон өндөр настан хүн амын хоорондын харьцаа багасах нь эдийн засгийн боломжит өсөлтийн цар хүрээг улам бүр хязгаарлах болно. Коронавирусийн тахал болон Орос улсаас Украиныг эзлэн түрэмгийлсэн нь хөгжингүй аж үйлдвэрийн ардчилсан орнуудын зүгээс экспортоо “эрсдэлгүй” болгож, төрөлжүүлэх хүчин чармайлтыг эрчимжүүлсэн. Мөн олон ажиглагчдын тэмдэглэснээр Хятад улсын дарга Ши Жиньпин эдийн засгаа өсгөх нь намын хяналтыг нэмэгдүүлэхээс урьтал болгох ёсгүй гэдгийг тодорхой хэлсэн.
Гэхдээ Хятадын эдийн засгийн хэтийн төлөвийг үнэлэхэд дор хаяж дөрвөн нөхцөл байдлыг харгалзан үзэх шаардлагатай бөгөөд энэ нь стратегийн төлөвийг тодорхойлоход чухал үүрэг гүйцэтгэх болно.
- Нэгдүгээрт, ДНБ нь 1990 онд 397 тэрбум ам.доллараас бага байсан бол 2020 онд бараг 14.9 их наяд ам.доллар болж, ойролцоогоор 37 дахин өссөн улсын хувьд өсөлтийн хурд нь удааширч байгаа нь гайхмаар зүйл биш юм.
- Хоёрдугаарт, Олон улсын валютын сан (ОУВС) энэ онд Хятадын ДНБ 4.2 хувиар өснө гэж таамаглаж байна. Эдгээр нь Хятад улсын өмнө нь гаргаж байсан тоо баримтаас хол зөрүүтэй байна. Гэхдээ өндөр хөгжилтэй орнуудын ДНБ энэ онд нийтдээ 1.4 хувиар өснө гэсэн ОУВС-гийн таамаглалтай харьцуулахад тийм ч сэтгэл дундуур биш юм. Үнэн хэрэгтээ Хятадын эдийн засгийн өсөлт удааширч байгааг Нью Йорк Таймс сонины тоймч Дэвид Уоллес дэлхийн эдийн засгийн өсөлт хэдэн арван жилийн турш удааширч байгаа талаар өнгөрсөн наймдугаар сард тэмдэглэсэн.
- Гуравдугаарт, нэн чухал болон шинээр гарч ирж буй технологийн салбарт дахь ашиглаагүй бүтээмжийн эх үүсвэрийг авч үзвэл Хятадын эдийн засаг тэлэх орон зай байна.
- Дөрөвдүгээрт, Хятадад тулгарч буй нийгэм, эдийн засгийн зарим сорилт бусад олон оронд тулгарч байна. Жишээлбэл, хүн ам зүйн сорилт нь АНУ-ын олон гол холбоотнууд болон түншүүдэд ч тулгараад байна. Хятад улсын хүн амын тоо 8.4 хувиар буурна. Энэ хугацаанд Герман, Итали, Өмнөд Солонгос, Японы хүн ам 5.2 хувь, 11.2 хувь, 11.6 хувь, 15.8 хувиар буурна гэж төсөөлж байна.
“Financial Times”-ын эдийн засгийн ахлах тоймч Мартин Вольф “Хятад улс “бүтцийн гүн гүнзгий асуудал”-аас гадна “чухал давуу тал”-тай. Тэдгээрийг бие биетэйгээ зэрэгцүүлэн танилцуулах нь АНУ-ын өмнө тулгараад буй өрсөлдөөн сорилтыг зөв болгоход чухал ач холбогдолтой гэв.
Өсөлт удааширч байгаа нь Хятадыг Тайвань руу хурдан довтлоход хүргэж болзошгүй гэсэн болгоомжлолын тухайд Жессика Чен Вейс, Тэйлор Фрэвел, Минсин Пей зэрэг эрдэмтэд “диверсив дайны” онолын түүхэн үндэс багатайг нотолсон. Хамгийн чухал нь, Ши Жиньпин болон түүний зөвлөхүүд Хятадын дотоод болон гадаад сорилт улам бүр нэмэгдэж байгааг үнэлсэн ч цаг хугацааны боломж хумигдаж байгааг тооцоолоогүй гэж дүгнэж байна. Эсрэгээрээ, 2022 оны аравдугаар сард болсон Намын 20-р их хуралд улс төрийн илтгэлдээ Ши Жиньпин Хятад улсыг зууны дунд үе гэхэд үндэсний хүч чадал, олон улсын нөлөөгөөр дэлхийд тэргүүлдэг орчин үеийн агуу социалист орон болох хүсэлтэй байгаагаа онцолсон.
Үүний тулд Хятад улс АНУ-ын нөлөөллийн цар хүрээг эсэргүүцэж буй Орос, Ирантай харилцаагаа гүнзгийрүүлж байна. АНУ-Хятадын харилцаа муудаж буйг хөшүүрэг болгож, Саудын Араб, Турк зэрэг АНУ-ын нөлөөлөл буурч буй гүрнүүдтэй холбоо тогтоох, хөгжиж буй орнуудад өөрийн нөлөөг бий болгохоор хичээж байна.
Хятад улс дэлхийн өнөөгийн дэг журмыг шүүмжилж, нам шинэ боломжит хувилбарыг боловсруулахад тодорхой ахиц дэвшил гаргасан. Тухайлбал, Дэлхийн хөгжлийн санаачилга (2021 оны 9-р сард танилцуулсан), Даян дэлхийн аюулгүй байдлын санаачилга (2022 оны 4-р сард), Дэлхийн соёл иргэншлийн санаачилга (2023 оны 3-р сар) гэсэн сүүлийн үеийн гурван санаачилгаараа хүний эрхийг улс төрийн эрх чөлөө гэхээсээ илүү эдийн засгийн хөгжлийн үүднээс авч үзжээ. Мөн аюулгүй байдлын холбоо нь улс хоорондын харилцааг төлөвшүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэггүй, хөгжиж буй орнууд барууны үнэт зүйлсийг хүлээн зөвшөөрөх нь орчин үеийн шинэчлэлийн урьдчилсан нөхцөл гэж үзэхгүй гэдгийг тунхагласан байна. Хятадын хуримтлуулсан болон боломжит хүч чадал, дэлхий даяар хөгжүүлж буй харилцаа холбоо, түүний хөгжүүлж буй эмх цэгцтэй үзэл баримтлалыг дэнсэлж үзвэл Бээжинд шинэ хүчирхэгжилтэд боломж байна.
Хятадын талаарх АНУ-ын бодлого хоёр асуудалд маргадаг. Нэг нь тус улсын өрсөлдөх чадварын давуу талыг онцолж, нөгөө нь өрсөлдөөнт хариуцлагыг онцолж байна. Хачирхалтай нь хоёулаа түгшүүр төрүүлж, АНУ-ын хамгаалах тактикийг өдөөдөг. Стратегийн өрсөлдөөнд АНУ эсвэл Хятад хоёрын аль нь “ялах” нь тодорхойгүй байна. Тэд тус бүр нь бүтцийн хувьд ихээхэн давуу талтай бөгөөд энэ нь өрсөлдөөнийг удаан үргэлжлэхэд хүргэдэг.
АНУ-ын Хятадтай урт хугацаанд өрсөлдөх хамгийн сайн бооцоо бол өөрийгөө шинэчилж, хүч чадлынхаа дотоод үндэс суурийг сэргээх, эвсэл, түншлэлийн харилцаа нь Бээжин ямар ч алхам хийсэн ч тогтвортой байх баталгаатай зорилготой байх явдал юм.
ЭХ СУРВАЛЖ: FOREIGN POLICY
