“Авлигын төсөөллийн индекс-2023”-ыг “Трансперенси интернэшнл” байгууллагаас өнөөдөр /2024.01.30/ танилцуулж байна.
Авлигын төсөөллийн индекс гэдэг нь дэлхийн авлигын төсөөллийн түвшинг тусгасан төрийн болон нийтийн албан дахь нийлбэр индекс юм. Тодруулбал, нийт 180 улсын эрх мэдлээ урвуулан ашигласан байдлыг шинжээч болон бизнесийн түвшинг тусгаж төрийн албан хаагчид болон институциуд 13 хүртэлх мэдээллийн эх үүсвэртэй гаргадаг байна.
“Трансперенси интернэшнл” төрийн бус байгууллагын гүйцэтгэх захирал Э.МӨНХЖАРГАЛ:
-Авлигын индекс хэд хэдэн хүчин зүйлийг хэмждэг. Үүнд:
- Улсын төсвийн хөрөнгийг зориулалтын бусаар зарцуулж байгаа эсэх,
- Нийтийн албан хаагч албан тушаалаа урвуулан ашиглаж байгаа эсэх,
- төр засаг авлигын эмрэг үр дүнтэйгээр тэмцэж шударга байдлыг төрийн салбарт хэвшүүлж байгаа эсэх,
- зориудаар хүнд суртлыг бий болгож авлигыг өөгшүүлж байгаа эсэх,
- Төрийн албанд ур чадвар эсхүл танил талаараа томилгоо хийж байгаа эсэх
- Авлигын хэрэгт холбогдсон төрийн албан тушаалтанд хариуцлага тооцож байгаа эсэх
- Албан тушаалтны хөрөнгө орлогын мэдүүлэг авах, ашиг сонирхлыг зөрчлөөс сэргийлэх хангалттай хууль эрх зүйн орчин байгаа эсэх,
- Авлигын мэдээлсэн шүгэл үлээгч, сэтгүүлч нарыг хамгаалсан хууль зүйн орчин байгаа эсэх
- Төрийн үйл ажиллагааны мэдээлэл олон нийт, иргэний нийгэм, хэвлэл мэдээллээр нээлттэй байгаа эсэх
- Бизнес, улс төрийн бүлэглэлүүдийн далд ашиг сонирхол зэрэг хамаарна.
Харин авлигын индекст юу хамаарахгүй вэ? гэхээр авлига өгсөн, авсан хэрэг тус бүр, татвараас зувчуулсан, зайлсхийсээ эсэх, хууль бус санхүүгийн гүйлгээ, авлигад өртөмтгтй мэргэжилтнүүд болох хуульч, нягтлан бодогчид, санхүүгийн зөвлөгчид гэх мэт. Мөн мөнгө угаах гэмт хэрэг, далд эдийн засаг, авлигатай тэмцэх газруудын үйл ажиллагаа хамаарахгүй.
Авлига шударга бус байдлын тухайд бие даасан хараат бус ил тод, сайн нөөцтэй шүүх болон хууль сахиулах байгууллагууд авлигатай тэмцэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
Монгол Улс 2023 онд авлигын индексээр таван байр ухарсан. Эхэнд болон сүүлд орсон орнуудад:
Монголын хувьд 2018 онд 37, 2019 онд 35 оноо, 2020, 2021 онд мөн 35 оноотой байсан. Өнгөрсөн онд 33 оноо болж буурсан бол энэ жил оноо хэвээрээ ч улс орнуудын эрэмбийн тухайд 180 улсаас 116-д өнгөрсөн жил эрэмбэлэгдсэн бол энэ онд 121 болж таван байраар ухарчээ.
Ази номхон далайн бүс нутгийн хэмжээнд 33 оноо бол дундаж нь 45. Нийт 31 орон хамрагдаж байна. Бүс нутгийн хувьд нийт хүн амын 68 хувь нь авлигын төсөөллийн индексийн 50 онооноос доош түвшинд амьдарч байна. 50 оноог хангалтгүй гэж үздэг бол доош оноотой орнууд хангалтгүйдээ орно гэсэн үг. Зүүн европ буюу төв азийн бүсэд хуучнаар зөвлөлтийн холбоонд байсан улс орнуудын оноог харуулдаг. Эдгээр орнуудтай харьцуулахад Монголын оноо хоёроор бага байгаа.
Төв азийн орнуудын хүн амын 95 хувь нь 50 оноотой дүйцэхүйц индекстэй улсад амьдарч байна.
Дундаас дээш орлоготой орнуудын дундаж оноо нь 33. Монгол Улс тэдгээр орны дунд багтаж байгаа. Энэ ангилалд нийт 50 орон байгаа. Бага орлоготой орнуудын хувьд дунджаар 26 оноо авч байгаа.
Харин ардчилсан орнуудын авлигын төсөөллийн индексийн оноо 73. Гажуудсан ардчилалтай улсуудынх 48, гэтэл ардчилсан биш орнуудынх 33 байна.
Тиймээс Монголын оноо ардчилсан бус орнуудтай ижил байгаа юм. Авлигын индексийн үзүүлэлтийн 2018-2022 оны долоон эх сурвалжийн өгсөн оноог дор харууллаа.
