Олон улсын байгууллагуудаас судлан тогтоодог индекс эргээд гадаад орчин дахь хамтын ажиллагаа, үнэлэгдэх үнэлэлт дүгнэлтэд чухал нөлөө үзүүлдэг. Индексийн жагсаалтыг авлигынх тэргүүлнэ.
“Транспаренси интернэйшнл” байгууллагаас зарладаг авлигын индексээр манай улс 2023 оны дүнгээр 33 оноо авсан байна. Улмаар 180 орноос 121-т жагсжээ. Харин энэ нь өмнөх жилийнхээ үзүүлэлтээс таван байраар ухарсан дүн болж буй.
Монгол Улс түүхэндээ хамгийн муу оноо авч байсан нь 2015 он юм. 39 оноогоор 72 дугаарт эрэмбэлэгдсэн. Харин энэ жил 121-т жагссан нь түүхэн дэх хамгийн муу үзүүлэлтэд тооцогдов.
Түүнчлэн, 2023 оны Ардчиллын олон талт байдлын үнэлгээгээр “Ардчиллаас эрчимтэй ухарч буй долоон орон”-д Монгол багтсан талаар “Транспаренси интернэйшнл” байгууллага онцлов.
2022 онд мөн 33 оноо авсан ч 116-д жагссан.
Уг нь Засгийн газар 2023 оныг “Авлигатай тэмцэх жил” болгон зарласан. Мөн “Таван Ш” ажиллагааг эхлүүлсэн. Хэд хэдэн сонсгол явагдаж, сайн муугаа ил тод хэлэлцэж эхэлсэн. Авчиг энэ индексэд эерэгээр нөлөөлсөнгүйгээр үл барам таван байраар ухарч, түүхэн дэх доод үзүүлэлтдээ хүрсэн нь эрхгүй анхаарал татаж байна.
Тэд юунд ач холбогдол өгсөн, бас юуг үнэлээгүй вэ
2022 оны индексэд мөн байр ухрахад “Авлигатай тэмцэх ажил дөнгөж эхэлж байна. 2022 оны сүүлээр л зарим ажил хэрэгжиж эхэлсэн. Харин 2023 онд бүхэлдээ авлигын эсрэг ажиллана, улмаар индексэд эерэгээр нөлөөлнө” гэсэн хүлээлт үүсээд байв.
Үнэхээр ч, “Шувуу” ажиллагаагаар гадаадын орноос хэрэгтнүүдийг авчрах ажил хийгдэж, төрийн мэдээллүүдийг “Шил” ажиллагаагаар ил болгож, авлигад холбогдсон албан тушаалтнуудыг “Шүүрдэх” мессежээ ил тод зарлан, хэрэгжүүлж эхэлсэн ч индекс өссөнгүй.
Үүнийг хэдэн гол нөхцөлтэй холбож үзэж байгаа юм байна.
- Авлигын эсрэг тогтолцооны өөрчлөлт хийгээгүй
- Төсвийн зарцуулалтыг өгөөжтэй болгоогүй
- Төрийн үйлчилгээний байгууллагуудын хүний эрхийн мэдрэмж муу
- Хуулийн хариуцлага бүрэн тооцдоггүй
- Шүгэл үлээгч, эрэн сурвалжлах сэтгүүлчдийг хамгаалах хууль батлаагүй
- Шүүх хурал болохоос өмнө хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр “шүүн таслах” ажиллагаа зохион байгуулдаг зэргийг “Транспаренси интернэйшнл” онцолжээ.
Харин “Транспаренси интернэйшнл” байгууллага нь дараах хүчин зүйлсийг индекс дүгнэхэд хамааруулж ҮЗДЭГГҮЙ байна:
- Авлига авсан өгсөн тохиолдол тус бүр
- Татвараас зугтааж зайлсхийсэн эсэх
- Хууль бус санхүүгийн гүйлгээ
- Мөнгө угаах гэмт хэрэг
- Далд эдийн засаг
- Тухайн улсын Авлигатай тэмцэх газрын үйл ажиллагаа, үр нөлөө.
Үүнээс харахад 2023 онд авлигын тохиолдол хэр их гарсан, АТГ хэр үр нөлөөтэй ажилласан зэргийг тооцдоггүй.
Илүү тогтолцооны шинжтэй буюу дараа, дараагийн жилүүдэд авлигын эсрэг хаалт, хориг тавин таслан зогсоох бололцоо бүхий өөрчлөлт, ажлуудыг үнэлж үздэг аж.
“Таван Ш” бодит үр дүн бүс нийгэмд нөлөөлөх уур амьсгал үүсгэв
Монгол Улсын хувьд топ эрсдэлд, иргэдийн мэдэх эрх муудсан болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр “шүүн таслах” ажиллагаа зохион байгуулдаг гэдэг өгүүлбэр өндөр жин дарж байна. Энэ нь эргээд хэвлэлийн байгууллагууд өөрсдөдөө мессеж авах шаардлага үүсгэж буй.
Түүнчлэн “Таван Ш” ажиллагааны үр дүн ер нь хэзээнээс индексэд эерэгээр нөлөөлж эхлэх вэ гэдэг асуулт үүснэ.
Засгийн газар “Таван Ш” нэрээр томоохон акцууд өрнүүлж, яг тодорхой чиглэсэн улс төрч, албан тушаалтнууд, хэргүүдэд төвлөрсөн дүр зураг харагддаг.
Харин “Транспаренси интернэйшнл”-ийн хувьд, хүний эрхийг болон иргэдийн мэдэх эрхийг энэ жил илүү чухалчилжээ. Сонсгол боллоо, хулгайг илрүүллээ, хулгайчийг авчирлаа, одоо шүүнэ, хариуцлага тооцно гэсэн мессеж “Таван Ш”-ийн хүрээнд нийгэмд хаос үүсгэсэн.
Гэвч яг бодит амьдрал дээр, тэдгээр ажлуудад бодит хариуцлага тооцсон болон асуудлыг үнэнээр илрүүлэн таслан зогсоосон агуулга бага юм.
Эсрэгээрээ төрийн албан тушаалтнуудын нахаль хандлагууд, төсвийн үр ашиггүй зарцуулалт тэлэлт, яг бодит хариуцлага тооцдоггүй мөртлөө сошиал сүлжээ, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан ялладаг, цоллодог байдлыг “Транспаренси интернэйшнл” анхаарч үзсэн байна.
Дүгнэлт бодитой эсэхэд хэрсүү хандах нь
Нөгөө талаар, энэ бол барууны байгууллагын индекс.
Зарим улс орнуудын статистикийг харвал, Орос-Украины дайнд Оросын талыг баримталсан улсуудын индекс буурсан нь ажиглагддаг.
Үүнд геополитикийн сонирхолтой, эрсдэлтэй байршилд оршдогийн хувьд ОХУ болон зүүний улсуудтай харилцсан элдэв харилцаа ч нөлөөлж болох юм. Нэг үгээр, “Транспаренси интернэйшнл”-ийн дүгнэлт яг бодитой, түүнийг лүндэн мэт хүлээж авах нь зүйтэй эсэх асуудлыг ч хөндөж болдог. Хэдийгээр тусдаа асуудал хэдий ч бас илүү хэрсүү нүдээр зарим нөхцөл байдлыг ажиглаж үзэх нь зүйтэй.
2023 оны хувьд бид төдийлөн барууны ертөнцтэй “тэрсэлдэх” улс төрийн хөдөлгөөн хийгээгүй. АНУ-д айлчилж, Гэгээн ширээт улсын төрийн тэргүүн, Пап Францисыг урьсан.
Дипломат бодлого, арга ажиллагаанууд ихээхэн оновчтой явагдсан.
Харин маш олон шүүх хуралтай, яллагдагчтай, буруутгалтай жил өнгөрсөн.
Эцсийн дүнд тэдгээрийн тухай бодит үнэн мэдээлэл бага түгсэн, яг эцсийн хариуцлагыг тооцсон, үүгээр дамжуулж дараа дараагийн тогтолцооны шинжтэй өөрчлөлт, шинэчлэлт хийгээгүй гэдэг дүгнэлтэд л тулж очиж байна.
Эдийн засгийн бодлого ч оновчтой явагдсан боловч “Транспаренси интернэйшнл” нэг нам засаглаж буйн хувьд, эрх баригч намын түлхээсээр “сэлэм эргүүлсэн” бүгдийг авлигатай үр дүнтэй тэмцлээ, тэмцэж эхэллээ гэж огт ҮНЭЛЭЭГҮЙ байна.
