Сүүлийн үед Европт, тэр дундаа НАТО-гийн гишүүн орнуудын дунд “F-35” сөнөөгч онгоцоор нисэх хүчнээ чадавхжуулах сонирхол нэмэгдсэн. Тэгвэл АНУ-тай олон жил ярилцаа хэлэлцээ өрнөсний үр дүнд Бүгд Найрамдах Чех улс “F-35” үл үзэгдэх сөнөөгч онгоцны хөтөлбөрт албан ёсоор нэгдлээ. АНУ-ын засгийн газрын Гадаадын цэргийн худалдааны хөтөлбөрөөр дамжуулан тав дахь үеийн 24 ширхэг “F-35” онгоц худалдан авах хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлсэн Санал хүлээн авах бичигт Чехийн засгийн газар болон нисэх онгоц үйлдвэрлэгч “Lockheed Martin” компани гарын үсэг зурсан байна.
Чех улсад худалдах “F-35” онгоцны тодорхой хувилбарыг “Lockheed” компани батлаагүй ч хөөрөх, буулт хийхэд хялбар “F-35A” хувилбартай ойролцоо байх бололтой.
Тус онгоц нь хамгийн сүүлийн үеийн дэвшилтэт “Блок 4” сайжруулалтаараа ялгарах болно гэж компани тэмдэглэв. Худалдан авалтад “F-35”-аас гадна “боловсон хүчний сургалт, үйлчилгээ, ложистикийн дэмжлэг, 24 ширхэг сөнөөгч онгоцыг амжилттай нийлүүлэх бусад үйлчилгээг багтаасан” гэж компанийн зүгээс мэдээлэв.
Энэ хэлцэл нийтдээ 150 тэрбум чкрон (гарын үсэг зурах үеийн ханшаар 6.6 тэрбум ам.доллар) болжээ. Өмнө нь Чехийн засгийн газраас баталсан төсвөөс 5 тэрбум ам.доллараар нисэх онгоц худалдан авах, нисгэгчдийг сургах, сум, түлш хэрэгсэлд зарцуулж, үлдсэн мөнгийг Чехийн төв дэх Чаславын Агаарын цэргийн баазыг шинэчлэхэд зарцуулна гэж мэдээлж байв.
Одоогийн байдлаар Чехийн Агаарын цэргийн хүчин анхны “F-35” онгоцоо 2031 онд хүлээн авч, үлдсэнийг нь 2035 он гэхэд авна гэж үзэж байна.
Чехийн Батлан хамгаалахын сайд Яна Черночова “Сөнөөгч онгоцны гэрээг ирэх гуравдугаар сарын сүүлч гэхэд байгуулна гэж амласан. Өнөөдөр би амлалтаа биелүүллээ” гэж мэдэгдэв. Чех, АНУ-ын хооронд 24 ширхэг “F-35” онгоцны хэлэлцээ эхэлж байгааг Черночова болон тус улсын Ерөнхий сайд Петр Фиала нар 2022 оны долдугаар сард зарласан. Үе шаттай хэлэлцээний дараа 2023 оны есдүгээр сард Чехийн засгийн газар тус онгоцыг худалдан авахыг албан ёсоор зөвшөөрчээ. Тухайн үед Төрийн департментаас худалдан авалтыг 5.62 тэрбум ам.доллар гэж тооцож байв.
Цаашид 24 ширхэг “F-35” онгоцоор сөнөөгч хүчний хүчин чадлаа нэмэгдүүлснээр Чех улс өөрийн “Saab JAS 39C/D Gripens” онгоцуудыг хална. Нэг хүний суудалтай 12 ширхэг, хоёр хүний суудалтай хос “Gripens” флотыг орон нутгийн болон ээлжийн байдлаар Балтийн орнууд болон Исландын агаарын орон зайг хамгаалах зорилгоор ашигладаг. Анхны онгоцыг 2004 онд Шведтэй байгуулсан түрээсийн гэрээний хүрээнд 2005 онд Каслав хотод нийлүүлж байжээ. 2014 онд гарын үсэг зурсан дээрх гэрээг сунгаснаар “Gripens”-ийн нислэгийг дор хаяж 2027 он хүртэл нисгэхээр төлөвлөж байгаа ч үүнийг 2029 он хүртэл сунгах боломжтой.
Өмнө нь Швед улс Прагад “F-35” сөнөөгч онгоц худалдаж авахын оронд “Gripens” онгоцыг “бараг үнэ төлбөргүй” ашиглах сонголтыг санал болгосон гэж мэдээлж байв. “Lockheed” компанийн “F-35” онгоцыг худалдаж авах нь шинэ “JAS 39E/F Gripen” хувилбарыг худалдаж авснаас илүү эдийн засгийн үр өгөөжтэй шийдвэр гэж Прага үзэж байна.
Үүнээс гадна Чех улс нэг хүний суудалтай 16 ширхэг “L-159A” дэвшилтэт хөнгөн байлдааны онгоц буюу “ALCA”, хоёр суудалтай “L-159T1” хувилбарын таван онгоцтой. Эдгээрийг голчлон хөнгөн дайралт болон ойрын дэмжлэгт ашигладаг. “F-35”-ууд эдгээр онгоцыг сэлгэх эсэх нь тодорхойгүй байна.
“Gripen”-аас “F-35” руу шилжсэнээр тус улс дөрөв дэх үеийн сөнөөгч онгоцыг нууц шинж чанартай, дэвшилтэт зэвсгийг багтаасан тав дахь үеийнхээр солих болно. “F-35” руу шилжих нь Чех улсад НАТО-гийн гишүүн орнууд болон Европын бусад улстай хамтран ажиллахад дэмжлэг болно. АНУ-ын сөнөөгч онгоцыг худалдан авах гол шалтгаан нь Зүүн Европ дахь хурцадмал байдал, Украины дайн гэж Прага мэдэгдэж байв.
Бельги, Дани, Финланд, Герман, Итали, Нидерланд, Норвеги, Польш, Их Британи зэрэг улсууд “F-35” онгоц захиалсан бөгөөд Румын улс энэ жил нисэх онгоцны тухай зөвшөөрлийн гэрээнд гарын үсэг зурахаар төлөвлөж байна.
Хамгийн сүүлд Шведийн НАТО-гийн гишүүнчлэлийг соёрхон баталсны дараа Байдены засаг захиргаа 40 ширхэг “F-35” онгоц болон холбогдох төхөөрөмжийг Туркт, 70 ширхэг “F-16” байлдааны онгоцыг Грект худалдахаар зөвшөөрчээ. “Lockheed” компани 2030 он гэхэд Европын 10 гаруй оронд 600 гаруй “F-35” онгоц худалдахаар төлөвлөж байна. НАТО-гийн гишүүн биш Швейцарь улс 2030 оноос “F-35” онгоцуудыг хүлээн авч эхлэх гэж байгаа бол АНУ-ын Агаарын цэргийн хүчний “F-35” онгоцууд Европт байнга байрладаг.
